Dünya yaşamı için küresel ısınmayı önlemek ve sürdürülebilir bir yaşam için kaynakları israf etmeden en verimli şekilde kullanmaya özen göstermek gerekiyor. Sürdürülebilir yaşam için herbirimizin katkısı önemli ve bununiçin birçok yol bulunuyor. Örneğin elektrikli araçları tercih etmek, daha az hayvansal ürünler tüketmek, daha az uçak yolculuğu yapmak, özel araçlarla yolculuk yerine toplu taşıma araçlarını ya da bisiklet kullanımı. Ancak gözden kaçan bir diğer nokta daha var. O da yiyecek israfını azaltmak.
Sadık Ahmet Buztaş-Merve Dilmeç-Neziha Kartal-Ayşe Balcı Toplu, 17.06.2024
Küresel ısınma, sıcaklığı, hava olaylarını ve doğal ekosistemi olumsuz etkiliyor. İklim krizi ile ilgili tartışmalar karbondioksit merkezli devam ederken bir başka tehlike olan metan gazına da dikkat çekmekgerekiyor. Metan, karbondioksitten daha etkili bir sera gazı türü. Doğal şekilde ve insan etkinlikleri ile ortaya çıkan metan gazı, ısıyı hapsederek gezegenin fazladan ısınmasına yol açıyor. Bu da çevresel dengenin bozulmasına ve yaşamkoşullarının zarar görmesine neden oluyor.
Küresel ısınma ile bağlantısı olan birçok faktör bulunuyor. Bu faktörlerden biri de yiyecek israfı Birleşmiş Milletler Çevre Programı'nın (UNEP) Yiyecek İsrafı Endeksi Raporu'na göre, yiyecek israfı tüm üretim zincirinin farklı aşamalarında meydana geliyor. Çiftliklerde, üretim sürecinde, perakende satışlarda, yemekservisi aşamasında ve evlerde yiyecek israfı yapılırken restoran mutfakları ve evler israfın büyük bir kısmından sorumlu. Rapora (2021) göre çiftliklerde yüzde onyedi, üretim aşamasında yüzde on beş, perakendede yüzde altı, yemek servisi aşamasında yüzde ondört, evlerde ise yüzde kırk sekiz oranında israf yapılıyor.
Türkiye İsraf Önleme Vakfı’nın 2023 yılı verilerine göre yiyecek israfının en yüksekolduğu alanların yüzde 61’ini evler, yüzde 26’sını hizmet sektörü ve yüzde 13’ünü perakende oluşturuyor. Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın Yiyecek İsrafı Endeksi Raporu’na göre, dünya genelinde her yıl 931 milyon ton civarında yiyecek israf ediliyor. Aynı rapor, Türkiye’de yiyecek israfının yaklaşık 8 milyona ulaştığını ve kişi başına düşen yiyecek israfının 93 kg olduğunu ortaya koyuyor.
Giresun Üniversitesi’nden Dr. Gökhan Yılmaz ve Öğretim Görevlisi Kerem Çırak ’ın turizm restoranlarının arz ve talep kaynaklı yiyecek israfını belirlemeye yönelik yaptığı araştırmaya göre yiyecek israfının neredeyse yarısı yemek hazırlama esnasında ortaya çıkıyor. Restoran türü, mutfak öncesi, esnası ve sonrası yiyeceklerin servis edilme şeklinin incelendiği araştırma, mutfak çalışanlarının ve tüketici kaynaklı yiyecek israfının çeşitli etkilerini ortaya koyuyor. Yapılan israfın, yüzde 45-65 arasında yiyecek hazırlık aşamasında gerçekleşiyor.
Yılmaz ve Çırak’ın 2022’de yaptığı araştırma küresel ısınma ile bağlantılı olarak işletmelerin israfı azaltma konusunda dahaduyarlı olması gerekliliğini de ortaya koyuyor. Porsiyon kontrolü, doğru stok yönetimi ve müşteri profline uygun stratejilerin geliştirilmesi hem israfı hemde çevreseletkilerin etkilerini en aza indirebilir. Restoranların bu konuda sorumluluk sahibi olarak yiyecek israfını en aza indirerek karbon ayak izini azaltmaları, küresel ısınma için önemli. Bu durum, sürdürülebilir doğal kaynakların korunmasına olanak sağlayabilir.
Araştırmada,restoranlardaki yiyecek israfının
nedenleri,kaynakları ve çıktılarına ilişkin kavramsal bir
model öneriliyor. Modele göre,yiyeceklerin arz ve talep
yönlerini içeren bütüncül bir bakış açısı gerekiyor.
Küresel ısınma ve yiyecek israfını engellemek amacıyla
yine küresel çapta bir eylem planı hazırlanması
gerekiyor. Böylece,israfın azalmasına katkıda
bulunulacağı ve küresel ısınmanın önüne geçilebileceği
öne sürülüyor.
Yiyecek israfının ortaya çıkma süreci ise farklı
faktörlere bağlı olarak değişiyor. Üretim öncesi, esnası
ve sonrası aşamalarında çeşitli unsurlar, yiyecek
israfının kaynaklarını oluşturuyor ve israfın oluşmasını
tetikliyor.
Yiyecek israfının azaltılmasına yönelik çabalar, organik
atıkların çöpe atılması sonucunda ortaya çıkan metan
gazı emisyonunu azaltarak iklim değişikliğiyle
mücadelede önemli bir rol oynuyor. EPA (ABD Çevre
KorumaKurumu), USDA(ABDTarımBakanlığı) ve
Birleşmiş Milletler 2030 yılına kadar yiyecek israfını yarı
yarıya azaltmayı hedefiyor.
#iklimkrizi, #yiyecekisrafı, #küreselısınma,
#çevrekirliliği, #karbonayakizi