2024-2025 Eğitim-Öğretim yılı başında gündem olan okullardaki temizlik personeli yetersizliği ve hijyen sorunları, gözlerin yeniden okullardaki finansman sorununa çevrilmesini sağladı. Okullardaki temizlik personelinin azlığı ya da hiç olmaması eğitimin sürdürülebilmesi açısından önemli bir sorun. Sadece temizlik personeli yetersizliği değil, hijyen ve birçok malzemenin dahi veliler tarafından karşılanmaya çalışıldığı bir durum söz konusu. Bu ve buna benzer örneklerin sayısı artırılabilir zira okulların birçok maddi sorunla boğuştuğunu söylemek mümkün. Bu sorunlar doğrultusunda Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nden Prof. Dr. Soner Polat ve Milli Eğitim Bakanlığı’nda görev yapan Emre Esen, okullarına finansman yaratma çabasının yöneticiler üzerindeki etkilerini araştırdı.

“Okulların Eğitim Finansmanının Karanlık Yüzü: Okul Yöneticilerinin Finans Kaynağı Sağlama Sürecine İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi” isimli araştırmada okul yöneticileri ile yapılan görüşmelerden yola çıkılarak, yöneticilerin okullara finans kaynağı sağlama konusunda yaşadıkları zorluklar inceleniyor.

Çalışmada okulların çeşitli kurum, kuruluş ya da kişilerden finans sağladığı fakat bunların yetersiz kaldığına değiniliyor. Okul yöneticileri, bu maddi yetersizlikleri aşmak için çeşitli yollara başvuruyor. Bu yollardan biri de kurallara uymayan öğrencilerin maddi yaptırımlarla karşılaşması.

Devlet Bütçesinden Ayrılan Pay Oldukça Düşük

Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) 2019-2023 Stratejik Planı’na göre, eğitim kurumlarının kamu ve özel sektör aracılığıyla elde ettikleri çeşitli finans kaynakları bulunuyor. Bu kaynaklar arasında; merkezî yönetim bütçesinden ayrılan pay, il özel idareleri bütçesinden ayrılan kaynaklar, ulusal ve uluslararası kurum ya da kuruluşlardan sağlanan hibeler, kredi ve burslar, gerçek ve tüzel kişilerin bağışları ile okul aile birliği gelirleri yer alıyor.

Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, 2023 yılı sonunda TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda yaptığı sunumda, 2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu'nda en büyük payın bu yıl da eğitime ayrıldığını belirtti. Bu eğitim kurumları, Millî Eğitim Bakanlığı (MEB), Yükseköğretim Kurulu (YÖK), Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı (ÖSYM), Yükseköğretim Kalite Kurulu (YÖKAK) ve üniversiteleri kapsıyor. 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu’nun 76’ncı maddesine göre ilköğretim okullarının ana finansman kaynağını ise her yıl devlet gelirlerinin yüzde 3’ünden az olmamak üzere devlet bütçesinden yapılacak yardımlar oluşturuyor.

Okulların Ayni ve Nakdi Gelir Kaynakları

Araştırmada, 2021-2022 eğitim öğretim yılında Kocaeli İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nde görevli 11 erkek ve 1 kadın olmak üzere 12 okul yöneticisi ile görüşülüyor. Bu görüşmeler sonucunda elde edilen bulgulara göre okul yöneticileri, Milli Eğitim Müdürlüğü’nden aktarılan bütçenin yanı sıra sivil toplum kuruluşları, veliler, hayırseverler, okul aile birliği ve diğer kurumlardan ayni ve nakdi destek sağlamaya çalışıyor.

Telefon Kullanmanın Cezası Bir Top Kâğıt

Araştırmacılar tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılan araştırmada okul yöneticilerinin tamamı okulların ayni ve nakdi gelirlerini yeterli bulmadıklarını ifade ediyor. Okul yöneticilerinin, bütçe sıkıntısı yaşamamak için bağışlardan sağlanan ve velilerden alınan ayni yardımlarla kaynak oluşturdukları belirtiliyor. Polat ve Esen, okul yöneticilerinin ayni gelir kaynağı yerine daha çok nakdi gelir kaynağı ürettiklerinin söylenebileceğini kaydediyor. Nakdi gelir kaynaklarının, “fotoğraf çekimi”nden “kermes ve geziler”e kadar uzanan geniş bir yelpazede olduğu görülüyor. Araştırmacılar, nakdi gelir kaynaklarından “kermes ve geziler”, “kaynak kitap alımı”, “veli bağışı”, “sinema tiyatro ve film gösterileri”nin diğer kaynaklara göre öne çıktığını vurguluyor.



Araştırmaya katılan okul yöneticilerinden biri, öğrencilerin telefon kullandığının tespit edilmesi durumunda telefonlarının “…bir top A4 kâğıdı karşılığında geri iade” edildiğini söylüyor. Aynı katılımcı “sigara içerken yakalanandan maliyeye ödemesi gereken cezayı okul aile birliğine ödemesini istiyoruz” diyerek yasaklara uymayan öğrencilere maddi yaptırım uyguladıklarını dile getiriyor. Başka bir yönetici ise “…büyük okullar okul bölgesinde olmayan öğrencileri tespit ediyor, kayıt sırasında şartlar koşuyor, (bu öğrencilerden) laptop vb. ihtiyaç olan malzemeler isteniyor” şeklinde alternatif gelir kaynakları yarattıklarını ifade ediyor.

Okul Yöneticileri Para Topladıkları İçin “Mutsuz”

Araştırmacılar, yapılan görüşmelerden yola çıkarak okul yöneticilerinin ayni ve nakdi gelir kaynağı oluşturmayı istemedikleri ve bu durumdan olumsuz bir şekilde etkilendiklerini belirtiyor. Yöneticiler, gelir kaynağı sağlama sürecinde ağırlıklı olarak olumsuz duygu ve düşüncelere sahip. Kaynak sağlamaya çalışırken velilerle iletişimde, bürokrasi ve bağış toplama süreçlerinde zorluklar yaşadıkları görülüyor. Bağış toplarken karşılaşılan şikâyetler ve sürekli aynı kişilerden bağış istemek durumunda kalmak okul yöneticilerinin en çok zorluk çektikleri konular arasında.

Okul yöneticilerinden bazıları bu konudaki duygularını şu şekilde ifade diyor:
“Bunları yaparken her şeyden önce vicdani rahatsızlık hissediyorum…”

“… Niye ben para topluyorum, benim işim para toplamak mı? Meslekten soğutuyor.”

“… motivasyonu çok olumsuz etkilemekte, stres hayal kırıklığı gibi umutsuzluklar yaşatmakta.”

“Angarya bir işte uğraşıyoruz, para toplamak tabiri caizse dilenmek yöneticinin görevi değil. İşimizin büyük bir çoğunluğu buna vakit ayırmakla geçiyor…”

Okul Bütçelerinin Artırılması Gerekiyor

Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi’nde yayınlanan araştırmada, okul yöneticileri okulların bütçe yetersizliğine karşın yasal ve ekonomik düzenlemeleri kapsayan birtakım önerilerde bulunuyor.



Çalışmada, Prof. Dr. Soner Polat ve Emre Esen de okullardaki finansman sorununun çözümüne yönelik MEB’in okullara daha fazla bütçe ayırıp yaşanan sorunlarla ilgili daha fazla inisiyatif almasını öneriyor. Ayrıca bürokrasinin aşılması ve daha fazla bütçe yaratabilmek için çeşitli yasal düzenlemeler yapılması gerektiği vurgulanıyor.

#okulyöneticileri #eğitimfinansmanı #eğitimkurumları #MEB #bütçe