Günümüzde dijital teknolojinin hızla yayılması bireyler, topluluklar ile ülkeler arasında bu teknolojilere erişim ve faydalanma konularında farklılıklar yaratıyor. Yapılan araştırmalara göre dijital eşitsizlik derinleşiyor. Araştırmalar, eğitim, sağlık ve ekonomik fırsatlara eşit erişim sağlamak için çözüm önerileri sunarken; toplumların dijital dünyada daha adil ve kapsayıcı bir şekilde yer alabilmesi için atılması gereken adımları belirlemeye yardımcı oluyor. 27 Kasım 2024

Dijital teknolojilerin hızla gelişmesi, toplumlar arasında yeni fırsatlar yaratırken dijital eşitsizliği de beraberinde getiriyor. Bu eşitsizlik, bireylerin sosyo-demografik statü, yaş, cinsiyet gibi faktörlere bağlı olarak dijital teknolojilere erişimde yaşadığı farklılıkları ifade ediyor. Manuel Castells gibi araştırmacılar, küreselleşmeyle şekillenen "ağ toplumu" kavramını ortaya atarak bu yeni toplum modelinde dijital erişim ve iletişim imkanlarının önemini vurguluyor. Dijital teknolojilere erişim, bireylerin eğitim, sağlık ve iş fırsatlarından yararlanmasında belirleyici bir unsur haline geliyor.

Dijital eşitsizliğin arka planı

Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nden Dr. Selfiye Özkan tarafından yapılan “Dijital Eşitsizliği Anlamak: Erken Tespit ve Eylem İçin Bibliyometrik Analiz” adlı araştırma, dijital eşitsizlik üzerine yapılan çalışmaları bibliyometrik analiz (belirli bir alanda belirli bir dönemde ve belirli bir bölgede kişiler ya da kurumlar tarafından üretilmiş yayınların ve bu yayınlar arasındaki ilişkilerin sayısal olarak analizi) yöntemiyle inceleyerek bu soruna ilişkin arka planı ortaya koyuyor. Araştırma kapsamında bağlantıların ve ilişkilerin birbirleriyle etkileşim içinde olduğu sistemleri incelemek ve anlamak amacıyla kullanılan bir yöntem olan ağ analizi tekniğinden de faydalanılıyor. Bibliyometrik analiz yöntemleri ve VOSviewer uygulaması kullanılarak elde edilen bulgular, literatürdeki önde gelen eğilimleri, alıntıları, yazarlıkları, coğrafi dağılımları ve anahtar kelime sıklığını ortaya koymaktadır. Bu analizler, araştırma alanında hangi konuların ön plana çıktığını, hangi yazarların etkili olduğunu ve hangi bölgelerde yoğunlaşmanın olduğunu belirlemek için değerli bir kaynak sağlıyor.

Dijital eşitsizlik alanındaki çalışmaların 2003 yıllında başladığı, 2010’lu yıllarda artış gösterdiği ve Covid-19 salgınının bu eşitsizlikleri daha da belirgin hale getirdiği görülüyor. Bilgisayar ve internet teknolojilerine erişim, beceri ve kullanım açısından bireyler ve toplumlar arasındaki farklılıkların önemini vurguluyor. Yayınların türlerine göre dağılımları incelendiğinde 619 adet makale yazıldığı,115 konferans, 95 kitap bölümü, 39 tam metin bildiri, 14 kitap, 12 editöryal kitap ve 16 özet bildiriden toplam 910 çalışma bulunuyor

Dijital eşitsizlik konusunda en çok çalışmanın yayınlandığı ülkenin 122 çalışma ile ABD olduğu görülüyor. Bu, dijital eşitsizlik alanında yapılan araştırmaların büyük bir kısmının ABD merkezli olduğunu gösteriyor. Birleşik Krallık, Rusya, Hollanda, Avustralya gibi ülkelerde dijital eşitsizlik konusunda önemli çalışmalar yapan ülkeler olarak öne çıkıyor. Atıf sayılarına ve bağlantı gücüne bakıldığında ise yine ABD ve Birleşik Krallık’ın en önde gelen ülkeler olduğu görülüyor. Bu ülkelerdeki araştırmacılar ve yazarlar, dijital eşitsizlik alanında öncü çalışmalara imza atıyor.

Dijital eşitsizlikle ilgili önemli veriler eksik

Elde edilen sonuçlar, dijital eşitsizlik alanındaki çalışmaların ABD ve Birleşik Krallık gibi ülkelerde yoğunlaştığını gösteriyor. Dijital eşitsizlik konusundaki araştırmaların en yoğun olduğu ülkelerin büyük ölçüde batı merkezli ekonomiler olduğu görülüyor. Afrika, Güney Asya ve Orta Doğu gibi dijital uçurumun belirgin olduğu bölgelerde bu konuda yeterli çalışma yapılmıyor olması, dijital eşitsizlik sorunlarının bu bölgelerde yeterince ele alınmadığını gösteriyor. Bu durum, dijital eşitsizlikle ilgili önemli verilerin eksik kalmasına ve yerel ihtiyaçlara uygun politika ve çözümler geliştirmede sınırlamalara neden oluyor. Dijital eşitsizlik çalışmalarının coğrafi olarak sınırlı kalması, küresel ölçekte dijital uçurumu derinleştiriyor ve özellikle dijital erişimin kısıtlı olduğu bölgelerde toplumsal ve ekonomik gelişmeleri olumsuz etkiliyor.

Türkiye, dijitalleşme sürecinde hızla ilerleme kaydetmesine rağmen, dijital erişim ve kullanımda bölgesel farklılıklar ve sosyo-ekonomik faktörler nedeniyle dijital eşitsizlik hâlâ önemli bir sorun olarak öne çıkıyor. TÜİK’in "Hane Halkı Bilgi Teknolojileri Kullanım Anketi" verilerine göre, 2004’te %7 olan internet erişim oranı 2019’da %88,3’e yükselmiş olsa da cinsiyet ve bölgesel bazda farklar devam ediyor. Erkeklerin %81,8’ine kıyasla kadınların %68,9 oranında internet erişimi bulunuyor. Özellikle Güneydoğu, Kuzeydoğu ve Ortadoğu Anadolu bölgelerinde yaşayan kadınların internet kullanım oranlarının düşük seviyelerde olduğu dikkat çekiyor. Bu nedenle Türkiye’de de dijital eşitsizlik konusunda çalışmaların yapılması oldukça önem taşıyor.

Dijital uçurumun önüne geçilmesi gerekiyor

İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi’nde yayımlanan çalışmada, eğitimden iş hayatına kadar geniş bir yelpazede dijital uçurumun, toplumun tüm kesimlerini etkilediği belirtiliyor. Ayrıca araştırmada, mevcut eşitsizliklerin ekonomik ve teknolojik gelişmişlik düzeyleri göz önüne alınarak diğer bölgelerdeki eşitsizliklerin de araştırılmasının gerekliliğini vurgulanıyor ve farklı coğrafyalardaki dijital eşitsizlikleri anlamak için uluslararası iş birliklerinin desteklenmesi gerektiği belirtiliyor.

Bilgisayar ve internet teknolojilerine erişim ile dijital beceri farklılıklarının hem birey hem de kurumlar düzeyinde büyük bir eşitsizlik kaynağı olduğu belirtiliyor. Bu farklılıkların temelinde ekonomik, coğrafi, sosyal ve kültürel etkenler bulunurken, dijital okuryazarlığı artırmak için eğitim ve altyapı yatırımlarının önemi vurgulanıyor. Bu bağlamda, hükümetler, teknoloji şirketleri ve medya kuruluşlarının etkin bir rol üstlenmesi gerektiği ifade ediliyor.

Özellikle eğitimdeki dijital eşitsizlik, dijital eğitim kaynaklarına erişimde sorunları gündeme getiriyor. Eğitimde dijital araçların artan kullanımı, öğrenciler arasında yeni bir eşitsizlik boyutunu doğururken, internet ve teknolojik kaynaklara erişimdeki farklılıklar, daha derin araştırmaların gerekliliğini ortaya koyuyor. İş dünyasında ise dijitalleşme süreci, işletmelerin dijital altyapıya erişimi ve çalışanların dijital beceri düzeylerindeki eşitsizlikler nedeniyle rekabet ve sürdürülebilirlik hedeflerini de etkiliyor.

#dijitaleşitsizlik #dijitalsermaye #dijitalbölünme