Kıtaların birleşmesi ve ayrılmasıyla şekillenen Anadolu topraklarının geçmişte okyanuslara ev sahipliği yaptığını biliyor muydunuz?
Neziha Kartal, 14 Ekim 2024
Yeryüzünün jeolojik geçmişi sık sık meydana gelen depremlerle şekillenmiş. Levha hareketleri ve fay hatları nedeniyle oluşan bu depremler, dünyanın jeolojik yapısını sürekli olarak etkileyerek okyanuslar ve dağları oluşturuyor. Bu okyanuslardan biri de İç Toros Okyanusu. Varlığı uzun zamandır tartışılan bu okyanusun izlerini bulmak için yapılan çalışmalara bir yenisi eklendi. Kayseri'nin kuzeydoğusunda yer alan Korumaz ve Hınzır Dağları'ndaki kayaçlar, İç Toros Okyanusu'nun varlığını kanıtlayabilecek önemli bilgiler sunuyor.
Batı Anadolu’da bulunan Tavşanlı ve Afyon bölgesi, İç Toros Okyanusu'nun da kalıntılarını barındıran önemli jeolojik yapılar olarak biliniyor. Burada yapılan çalışmalarda, okyanusun varlığını ve jeolojik geçmişini aydınlatmaya yardımcı birçok veriye ulaşılıyor. Peki, bu okyanus doğuya doğru uzanıyor muydu?
İşte bu sorunun cevabını aralarında Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesinden Prof. Dr. Ömer Faruk Çelik, Dr. Öğretim Üyesi Mutlu Özkan ve bağımsız araştırmacı Dr. Rahmi Melih Çörtük’ün de aralarında bulunduğu bilim insanları veriyor. “New Evidence for the Presence of the Inner Tauride Ocean: Lithological, Geochronological and P-T Correlations with the Tavşanlı and Afyon Zones of Central Anatolia (Türkiye)” isimli çalışmada Korumaz Dağı ve Hınzır Dağı’nda bu sorunun cevabı aranıyor.
Kaynak: Freepik
Çalışmaya göre bilimsel olarak varlığı tartışma konusu olan İç Toros Okyanusu, İç Anadolu’ya kadar ilerliyor. Bugünün bozkırı bundan milyonlarca yıl önce okyanustu. Korumaz ve Hınzır Dağları'ndaki kayaçlar, jeolojik bir hikâye anlatıyor ve kayaçların yaşı, minerallerin özellikleri ve farklı zamanlarda oluşmuş kaya katmanları incelenerek bölgenin jeolojik geçmişi hakkında bilgi edinmek mümkün. Çalışmada da İç Toros Okyanusu’nun varlığını belirlemek için jeolojik saha kanıtlarından jeokimyasal ve jeokronolojik veriler elde ediliyor. Dağlardan alınan kayalar çeşitli işlemlerden geçirilerek yaşları ve dönüşümleri inceleniyor.
Literatürde İç Toros Okyanusu ile ilgili iki farklı görüş bulunuyor. İç Toros Okyanusu'nun varlığını destekleyen bazı araştırmacılar, Kuzeybatı Türkiye'deki Tavşanlı ve Afyon bölgesinden gelen dalma-batma notası birimlerinin güneydoğuda Bolkar Dağları'na, doğuda Korumaz ve Hınzır dağlarına doğru devam ettiğini ileri sürüyor. Bir diğer araştırmacı grubu ise İç Toros Okyanusu'nun varlığına katılmamakta ve çalışma sahalarındaki okyanus kalıntılarının İzmir-Ankara-Erzincan Okyanusu'ndan türediğini ileri sürüyor.
Prof. Dr. Ömer Faruk Çelik ve ekibi ilk gruba dahil olan bilim insanları arasında yer alıyor. Çalışmada Türkiye'nin batısında yer alan Tavşanlı ve Afyon bölgelerinde okyanus kanıtları ve Alp-Himalaya orojenezi sırasında yaşanan süreçlerin örneklerinden olduğu ifade ediliyor. Bu alanda yapılan önceki çalışmalarda Çelik ve ekibinin bulduğu kayalar rapor ediliyor. Ancak dönemin teknolojisi ve kullanılan yöntemler bu kayaların yaşlarını ve oluşum yapılarını açıklamaya yetmiyor. Çalışmada bu kayaçların yaşlarını ve oluşum koşullarını ortaya koyarak sınırlandırma getiriliyor.
Kaynak: Freepik
Türkiye’nin farklı dönemlerde oluşmuş okyanussal kalıntıları içerdiği ifade ediliyor. Bu kalıntılarda yalnızca okyanusun kapanmasıyla oluşabilecek kaya türleri oluşuyor. Bu kalıntılar takip edilerek bir okyanusun var olup olmadığı varsa ne zaman var olabileceğini dair öngörülerde bulunulabiliyor. Yapılan çalışmada Kayseri’nin kuzeydoğusundaki Korumaz ve Hınzır Dağları'nda bir zamanlar var olan okyanusla ilişkilendirilebilecek başkalaşıma uğramış ya da okyanus içinde oluşmuş olan kayaç türleri tespit ediliyor. Bölgede rastlanan başkalaşıma uğramış kayaların en önemlisi mavişist veya gökşist olarak adlandırılan kayalar. Bunlar yalnızca okyanusal alanlarda olabiliyor. Bu kayaların Türkiye’de en iyi gözlenebildiği alanlardan biri batı Anadolu’da Kütahya- Eskişehir bölgeleri. Jeologlar bu bölgeyi Afyon Zonu ve Tavşanlı Zonu olarak tanımlıyor.
Çelik ve ekibi, Kayseri’nin doğusunda yaptıkları çalışmalarda tıpkı Kütahya ve Eskişehir bölgelerinde olduğu gibi okyanus kalıntıları içlerine kayalar bulduklarını aktarıyor. Çalışmada yapılan incelemeler Korumaz ve Hınzır Dağları'ndaki kayaçların batıdaki Tavşanlı ve Afyon Zonları ile benzerlik gösterdiğini ortaya koyuyor. Araştırmacılara göre bu kayaların varlığı İç Toros Okyanus’un kolunun Kayseri’nin doğusuna kadar uzandığına kanıt niteliği taşıyor. Bu da İç Anadolu bölgesine kadar uzanan bir okyanusun varlığından söz edebilmemizi sağlıyor.
Çalışmada elde edilen bulgular burada okyanus kalıntısı olan kayaların 100 milyon yıl önce oluştuğunu ortaya koyuyor. Buradaki kayaların 60 ile 70 milyon yıl civarında başkalaşıma uğradığı belirtiliyor. Jeolojik kanıtlara göre en azından 250 milyon yıl önce açık olan bu okyanus 100 milyon yıl önce kapanmaya başlıyor.
Bugün canımızı yakan depremleri ortaya çıkaran kıta hareketlerinin bir zamanlar İç Anadolu’da var olan bir okyanusun meydana getirdiğini, bozkırın masmavi bir okyanus olduğunu düşünmek bizim için zor olsa da milyonlarca yıl öncesinden kalan kalıntılar bunu kanıtlıyor.
#okyanus #içtoros #deprem #jeoloji #anadolu
