Bağımlılık nedeniyle damgalanma sık karşılaşılan bir durum. Herhangi bir nedenle bağımlılık yaşayan bireyler, toplumsal anlamda dışlanma ve damgalanma korkusu yaşıyor. Doktorların bağımlı hastaları damgalama eğilimi ise hastaların tedavi alma konusunda çekimser davranmasına neden oluyor. Bu durumu önlemenin en önemli yolu bağımlılık konusunda verilebilecek eğitimler. Ayşe Balcı Toplu,19 Ağustos 2024

Ruhsal hastalıklara sahip bireylerin diğer bireylerden farklı görüldüğüne ve ötekileştirildiğine sürekli şahit oluyoruz. Bir bireyi sahip olduğu özelliği nedeniyle diğer bireylerden ayırt etme ya da bu özelliği nedeniyle ayrımcılık yapma olarak tanımlanabilecek damgalama, özellikle alkol ve madde bağımlılığı olan kişilerin daha sık karşılaştığı bir durum. Bağımlılıklarından ötürü toplumsal anlamda birçok sorunla karşılaşan bu bireyler yeterli destek ve anlayışı görmediğinde, yaşadıkları suçluluk duygusuyla kendilerinde bağımlılık yaratan durumlarına daha çok sarılabiliyor ve bu durumdan bir türlü kurtulamıyorlar.

Bağımlı kişilerin toplumsal alanda karşılaştıkları güçlüklerin yanı sıra sağlık kuruluşlarında da aynı tepki ve davranışlarla karşılaşması bu kişilerin profesyonel destek almalarını ve tedavi edilmelerini engelleyebiliyor. Damgalanma nedeniyle bağımlı kişiler ya hiç sağlık kuruluşuna uğramıyor ya da tedavilerini yarıda bırakabiliyor. Bu durum hastalığın tedavi edilememesine ya da yeniden nüksetmesine neden oluyor. Bu bakımdan doktorların bağımlı kişilere nasıl davranacağı oldukça önemli.

Kaynak:İdeogram

Doktorların bağımlı hastaları damgalama düzeyi düşük değil

Bağımlı hastalara karşı sağlık çalışanlarının yaklaşımı hastalığın tedavisi açısından önem taşıyor. Özellikle pediatri (çocuk hastalıkları) doktorlarının bağımlı çocuk hastalara olan yaklaşımı ve damgalama düzeyleri, bağımlılığın en erken evresi olan çocuklukta bağımlılığın önlenmesi bakımından tartışılması gereken bir konu.

Kocaeli Üniversitesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Ömer Kardaş, Arş. Gör. Ahmet Sefa Gümüşsoy, Arş. Gör. Muhammed Furkan Tanır ve Arş. Gör. Ayşe Hilal Başkan, “Pediatri Hekimlerinin Bağımlı Hastaları Damgalama Düzeylerine Bağımlılık Eğitiminin Etkisi” adlı çalışmalarında, doktorların bağımlı hastaları damgalama düzeyini araştırıyor. Araştırmacılara göre doktorların hastaları damgalama düzeyi düşük değil ve bu durum eğitim ile değiştirilebilir.

Araştırmacılar bu kapsamda Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı’nda görev yapmakta olan ve çalışmaya gönüllü olarak katılan 26 pediatri doktorunun bağımlılıkla ilgili damgalama düzeyini ölçüyor ve bu hekimlere verilecek bağımlılık eğitiminin damgalama düzeyine olan etkisini araştırıyor.

Araştırmada sosyodemografik veri formu ve Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) Madde Bağımlılığı Stigmatizasyon Ölçeği (YMSÖ) kullanılıyor. “Bağımlı Ergene Yaklaşım” adlı seminerde katılımcılara sosyodemografik bilgiler ve YMSÖ maddelerinin yer aldığı form, eğitim öncesinde ve sonrasında verilerek bilgiler analiz ediliyor.

Araştırmacılar tarafından oluşturulan sosyodemografik veri formunda katılımcılara yaş, cinsiyet, çocuk sağlığı ve hastalıkları anabilim dalında çalışma süresi, unvan (uzman hekim-araştırma görevlisi), sigara ve alkol kullanımı, bağımlı bireyle karşılaşma ve ailede bağımlı birey bulunup bulunmadığı gibi bilgiler yer alıyor.

Araştırmacıların hazırladığı, standart olmayan ve 45 dakikalık bir eğitim olan Bağımlı Ergene Yaklaşım eğitimi ise bağımlılık konusunda doktorları bilgilendirmeyi amaçlıyor.

Bağımlılık eğitiminin içeriği;

Bağımlılık eğitimi damgalama düzeyini düşürüyor

Kocaeli Üniversitesi Acta Medica Nicomedia dergisinde yayınlanan makale, çalışmaya katılan pediatri doktorlarının bağımlı hastaları damgalama düzeyini ortaya koyuyor. Verilen bağımlılık eğitimi sonrasında damgalama düzeyindeki düşüş ise oldukça dikkat çekici.

Yapılan çalışma, tüm katılımcıların eğitim sonrası YMSÖ ölçeğinde anlamlı düşüş olduğunu gösteriyor. Alkol kullanımı olan, uzman doktor olan, ailesinde bağımlı birey olan, bağımlı hasta ile karşılaşma öyküsü olan doktorlarda YMSÖ puanları eğitimle birlikte düşerken olmayanlarda anlamlı bir düşüş görülmüyor. Araştırmacılara göre eğitim sonrasında tespit edilen YMSÖ ortalamalarındaki değişim, istatistiksel olarak anlamlı.

Kaynak: Freepik

Damgalanmayı azaltmak eğitim ile mümkün

Araştırmacılar, yapılan çalışma sonuçlarının da gösterdiği üzere, bağımlılıkta damgalanmanın eğitim ile düzeltileceğini vurguluyor. Damgalanmanın önlenmesiyle alkol-madde bağımlılığı olan ergenlerin tedavi hizmetlerine ulaşımının kolaylaşabileceği belirtiliyor. Böylelikle ergenlerde bağımlılıkla mücadele konusunda gerekli adımlar atılabileceği kaydediliyor.

Kocaeli Üniversitesi araştırmacıları, bağımlılık ve diğer ruhsal bozukluklarla ilgili damgalamayı önleyici eğitimlerin tıp ve uzmanlık eğitimi müfredatlarına dahil edilmesini öneriyor. Araştırmacılara göre bu konuda verilecek eğitimlerin çocuk ve yetişkin psikiyatri rotasyonunun arttığı son dönemlerde yapılması bu konudaki farkındalığı artırabilir. Ayrıca diğer kliniklerle işbirliği yapılarak eğitimin farklı birimlerde uygulanması da planlanabilir.

Bu eğitimler geleceğin doktor adayları için çok önemli fakat bağımlılıkta damgalanmanın önüne geçilebilmesi için eğitimin sadece tıp alanında eğitim alan/almış kişilere değil toplumda yer alan diğer bireylere de verilmesi gerekiyor. Çevresinde bağımlı bulunan bireylerin bağımlıları tedavi hizmetlerine yönlendirebilmesi açısından bu eğitimlerin yaygınlaştırılması önem arz ediyor.