Yaş alma, bir insanın doğumundan ölümüne kadar geçen zamanı kapsıyor. Yaşlanma ise çevresel faktörlere uyum sağlama yetisinin zamanla azalması olarak biliniyor. Yaşlılık; fizyolojik, biyolojik, psikolojik, ekonomik ve sosyal boyutlarda çeşitli değişim süreçlerini içeriyor. Aktif yaşlanma; sağlık, katılım ve güvenliğin optimize ederek bireylerin sosyal, ekonomik, kültürel, manevi ve gündelik yaşam pratikleri ile topluma katılmalarına yardımcı oluyor.
Gökçe Baydar,01.07.2024
Aktif yaşlanma, insanların yaşlandıkça hayat kalitelerini iyileştirmek amacıyla; sağlık, katılım ve güvenlik konusundaki fırsatların yükseltilme süreci olarak tanımlanıyor. Aktif yaşlanmanın ekonomik, sosyal, fiziksel, kişisel, davranışsal, sağlık ve sosyal hizmetler gibi belirleyicileri bulunuyor. Bu belirleyiciler dikkate alınarak bi aktif yaşlanma endeksi (ölçü) oluşturuluyor.
Aktif yaşlanma endeksi ile yaşlı bireylerin bağımsız yaşama, ücretli istihdam ve sosyal etkinliklere katılım düzeyleri ile aktif olarak yaşlanma potansiyelleri ölçülüyor. Ayrıca hızlı yaşlanmayı engellemek için gerekli önlemlerin alınması gerekiyor. Bu önlemler alınırken ülkenin sosyo-ekonomik, kültürel ve toplumsal yapısını da göz önüne alan aktif yaşlanma endeksi ile elde edilen verilerden yararlanılıyor. Böylece ülke kıyaslamaları yaparak, politika yapıcılara aktif yaşlanma konusunda geliştirilebilir öncelikli alanları da gösteriyor.
Kaynak: Freepik
Aktif yaşlanmada topluma katılım önemli rol oynuyor
Aktif yaşlanma endeksine göre topluma katılım ile ücretsiz üretken faaliyetlerin (maddi çıkar elde etmeden üretim sağlanıyor, örneğin; kütüphane ziyaretleri) katkıları ve gönüllü faaliyetler yaşlı insanların sosyal yaşama katılımında önemli yer alıyor.
Giresun Üniversitesi’nden Öğr. Gör. Gülşah Doğanay ve Hacettepe Üniversitesi’nden Prof. Zeynep Çopur’a ait “Aktif Yaşlanma endeksinin değerlendirilmesi: Giresun Örneği” adlı makaleye göre erkeklerin kadınlara göre gönüllü faaliyetlerde daha aktif olduğu sonucu dikkat çekiyor.
Kaynak: UNECE Avrupa Komisyonu Aktif Yaşlanma Endeksi 2018
Tarih Okulu Dergisi’nde yayınlanan çalışmaya göre aktif yaşlanma endeksi, ülkelere göre karşılaştırma yapıyor. Politika yapıcılara geliştirilebilir öncelikli alanları da gösteriyor.
Aktif yaşlanma endeksinin kültüre uygun bölgesel farkları dikkate alması gerekiyor. Böylece politika yapıcılar bölgesel farkları dikkate alarak yaşlı bireylerin ihtiyaç ve istekleri doğrultusunda önlemler alıyor.
Literatür taraması yöntemiyle yapılan çalışmada aktif yaşlanmanın ülkelerin yaşlı nüfus potansiyelini adil, eşitlikçi ve insan hakları temelli geliştirecek planların hazırlanmasına katkı sunduğu belirtiliyor. Hazırlanan planlar için alınan önlemlerde toplumsal cinsiyet eşitliğini destekleyecek olması oldukça önem taşıyor.
Kaynak: Freepik
Yaşlılık hem insanları hem devleti etkiliyor
Yapılan çalışmaya göre aktif yaşlanmanın belirleyicileri toplumun kültürel yapısı ve toplumsal cinsiyet rollerine göre değişiyor. Bunlar; ekonomik, sosyal, sağlık, kişisel ve fiziksel belirleyiciler tarafından gerçekleşiyor. Böylece bireyler kayıtlı iş gücü piyasasına katılmaya devam ediyor. Ayrıca ücretsiz üretken iş gücü faaliyetlere (aile üyelerine bakım sağlanması ve gönüllülük gibi) katılmayı sürdürdükleri ve yaşlandıkça sağlıklı, bağımsız ve güvenli bir hayat yaşadıklarını gösteriyor.
Politikacılar ise izleyecekleri stratejileri yaşlı insanların konforları doğrultusunda oluşturuyor. Bu stratejiler ülkenin sosyo-ekonomik, kültürel ve toplumsal yapısına uygun olarak planlanıyor. Ayrıca izlenen stratejiler sonucu yaşlı insanlar ile sağlanan aktiflik ülkenin geleceğine katkı sağlıyor.
Kaynak: Freepik
Aktif yaşlanma toplumlar için hedef
Öğr.Gör. Gülşah Doğanay ve Prof. Zeynep Çopur’un makalesi yaşlı insanların daha aktif olabilmelerini yaşadıkları ülkelerin sunduğu olanakların etkilediğini vurguluyor. Böylece nüfusun yaşlanması sonucunda oluşacak sorunlara bir çözüm olarak sunulan aktif yaşlanma, yaşlı insanların yaşamlarını sürdürdükleri yerlerin olanakları ve istekleri göz önüne alınarak planlanıyor.
Sağlıklı ve aktif yaşlı insanların yaşamın içinde yer alabilmeleri için politika yapıcıların, yerel yöneticilerin, kamu kurumlarının, özel sektör ile toplumun bu konuda bilinçli olması ve gereken desteği göstermesi gerekiyor. Bu nedenle yaşlı insanların aktif yaşamlarını sürdürebilmeleri için sosyal, kültürel, ekonomik, sağlık, ulaşım hizmetleri gibi imkanların sunulması ve güven sağlanması gerekiyor.
Aktif yaşlanma, insan hakları açısından sürdürülebilir ve insan odaklı bir yaklaşımla değerlendiriliyor. Bu bağlamda, ülkelerin, bölgelerin, kentlerin ve kırsal alanların sunduğu fırsatlar dikkate alınarak aktif yaşlanma stratejileri geliştiriliyor.
Yaşlı insanların tecrübelerinden yararlanılarak nesiller arası uyumun sağlanması; yetişkin okulları, teknoloji kullanımları, destekleyici eğitim olanaklarının verilmesi ve sağlıklı yaşlanmanın sağlanması, insanların yaşamın her alanında aktif olmalarını destekliyor.